Çoğumuz, özellikle romantik ilişkilerde, WhatsApp uygulamasındaki son görülme tarihi kaynaklı sıkıntı yaşamış veya yaşandığına şahit olmuşuzdur. Mesaj iletildi, okundu, cevap yazılıyor, kişi en son şu saatte çevrimiçi oldu vb. bildirimler, gönderilen mesajı adım adım takip edebilme olanağı sunuyor. Son görülme tarihi bilgisini paylaşmak ise, bireylerin üzerine fazlaca düşündüğü bir karar. Hatta araştırmalara göre, son görülme tarihi bilgisi, fotoğraftan daha mahrem olarak algılanıyor ve paylaşma konusunda daha çok tereddüt edilen bir karar olarak görülüyor. Yine araştırmalara göre, son görülme tarihi bilgisi hem mesajı gönderen hem de alan için, çeşitli duygusal tepkilere yol açabiliyor. Örneğin, mesaj alan kişi son görülme tarihi gibi bildirimler dolayısıyla üzerinde sosyal baskı hissediyor. Mesajı gönderen ise cevap gelmemesi veya geç gelmesi durumunu, kişinin kendisine önem vermiyor olmasına atfediyor. Uygulamalardaki son görülme tarihi bilgisi ve benzeri bildirimler, iletişime ve ilişkilere dair bir anlam taşıyor olmalı ki böylesine duygusal tepkilere yol açıyor. Peki, ne olabilir bunun altında yatan sebepler?
Cep telefonu ve çeşitli uygulamaları kullanırken, bazı psikolojik ihtiyaçlarımız doğrultusunda hareket ediyoruz. Davranışlarımızın kendi seçimlerimiz olduğunu, zorlukların üstesinden gelebileceğimizi ve sevdiğimiz, önemsediğimiz kişilerle istediğimiz zaman iletişim kurabileceğimizi hissetme gibi ihtiyaçlara sahibiz. Bunların yanı sıra, teknoloji ve internet kullanımımızda önemli yer tutan başka psikolojik ihtiyaçlar da var. Bu ihtiyaçlardan bazıları, en iyi potansiyelini gerçekleştirme, güvenli hissetme, beğenildiğini ve saygı değer olduğunu hissetme, istediğini satın alacak maddi gücü olduğunu hissetme olarak sıralanabilir. Araştırmalara göre, kullanılan sosyal medya aracı da farklı ihtiyaçların tatmini ile doğrudan ilişkili. Örneğin, WhatsApp kullanımı sosyalleşme, ilişki kurma gibi ihtiyaçlara hitap ediyorken, Facebook kullanımı daha çok öz-saygı, popüler olma ve beğenildiğini hissetme gibi ihtiyaçlara hitap ediyor. Dolayısıyla, sosyalleşme, yakınlık kurma gibi temel ihtiyaçlarımızı gidermek amacıyla WhatsApp uygulamasını kullandığımızda, karşımızdakinden cevap alamamak farklı duygusal tepkiler doğurabiliyor. Mesajımızın iletildiğini/okunduğunu görebiliyor veya karşımızdakinin son görülme tarihinden yola çıkarak telefonuna erişimi olup olmadığına dair çıkarımlar yapabiliyoruz. Peki tüm bu erişilebilir olma ve iletişimdeki belirsizliklerin azalması ilişkilerimizi nasıl etkiliyor?
Temelde cep telefonları, ilişkilerde yakınlık sağladığı gibi, özellikle çiftlerin fiziksel olarak aynı ortamda bulunmadığı ilişkiler için oldukça önemli bir rol oynuyor. Teknoloji, aradaki mesafeyi azaltıyor, fiziksel olarak uzak olunsa da “yanındaymış” hissi oluşmasını sağlıyor. Ancak akıllı telefonların ve mesajlaşma uygulamalarının yaygınlaşmasıyla durum bundan daha fazlası haline geldi. Artık bireyler sürekli ulaşılabilir olup, her an ne yaptıklarını karşı taraf ile paylaşabiliyor ve onların da ne yaptıklarını takip edebiliyor. Yani kişiler arasındaki iletişim artarken belirsizlik azalıyor. Bazı araştırmalar aşırı iletişimin ilişkiyi hızlı tüketebildiğini ve sürekli bilgi alışverişinde bulunmanın güveni zedeleyebildiğini gösteriyor. Çoğu birey, sürekli ulaşılabilir olma beklentisini, özel alana müdahale olarak algılayıp rahatsızlık hissediyor. Ayrıca, kişinin sürekli ulaşılabilir olmasını bekleme ve bunu son görülme tarihi gibi özelliklerle takip edebilme olanağının takıntı, bağımlılık ve kıskançlık gibi olumsuz durumlara yol açabildiğine dair çalışmalar var. Elbette bunun sebebi tek başına uygulamanın kendisi değil. Kullanıcıların bildirimlere yüklediği anlam ve bunu ilişkilerine yansıtma şekilleri de teknoloji ve uygulamaların ilişkileri nasıl etkileyeceğinde oldukça belirleyici.
Özetle, bireyler için son görülme tarihi, olduğundan fazla anlam taşıyor ve bu abartılan anlam ilişkilere doğrudan veya dolaylı etki edebiliyor. Bu durum hem mesaj göndereni hem de mesaj alan kişiyi etkileyerek ilişkiye zarar verebilir. Örneğin, bir kişi mesaj gönderdiğinde, son görülme tarihinden veya mesajın okunma bildiriminden yola çıkarak, geç gelen cevapları kendisinin önemsenmediğine dair bir işaret olarak algılıyor ve ona göre hareket ediyor. Öteki tarafta ise kendisine mesaj gelen biri, o an önemli bir işin ortasında olduğu için daha sonra cevap vermeyi tercih edecekken, son görülme, mesaj okundu gibi bildirimleri düşünerek üzerinde cevap verme zorunluluğu ve baskı hissediyor. Mesajlaşma, e-posta vb. gibi iletişim yolları, yüz yüze iletişimden farklı olarak eş zamanlı gerçekleşmez. Ancak WhatsApp gibi mesajlaşma uygulamaları “neredeyse eş zamanlı” bir iletişim imkânı sağlıyor ve son görülme gibi bildirimlerle iletişimde belirsizliği bir nebze ortadan kaldırıyor.
Unutulmaması gereken önemli bir nokta ise, mesajın okunup okunmadığına dair belirsizlik ortadan kalksa da, bu bildirimlerin kişinin aklından geçenlerin bir işareti olmadığı. Belirsizliklere tahammül edebilmeyi öğrenmek, internet iletişiminin eş zamanlı olmayan doğasını hatırlamak ve son görülme gibi bildirimlere olduğundan fazla anlam yüklememek, ilişkileri ve güveni korumak adına önem taşıyor.
Detaylar için kaynaklar
Çizmeci, E. (2017). Both sides of the coin: Smartphones in romantic relationships of youth. Electronic Journal of Social Sciences, 16 (33), 1400 – 1415.
Hoyle, R., Das, S., Kapadia, A., Lee, A. J., & Vaniea, K. (2017). Was my message read?: Privacy and signaling on Facebook Messenger. In Proceedings of CHI’17 Denver, CO, USA.
Karapanos, E., Teixeira, P., & Gouveia, R. (2016). Need fulfillment and experiences on social media: A case on Facebook and WhatsApp. Computers in Human Behavior. 55, 888 – 897.
Kraus, L., Wechsung, I., & Möller, S. (2017). Psychological needs as motivators for security and privacy actions on smartphones. Journal of Information Security and Applications. 34, 34 – 45.
Pielot, M., de Oliveira, R., Kwak, H., & Oliver, N. (2014). Didn’t you see my message? Predicting attentiveness to mobile instant messages. In Proceedings of CHI’14 Toronto, Canada.