Türkçe’ye “öz-çekim” olarak çevrilmiş olsa da, halk arasında “selfie” olarak kullanılan, kendi fotoğrafını çekip sosyal medyada paylaşma davranışı, son yıllarda araştırmacılar arasında oldukça ilgi çekiyor. Kimine göre selfie paylaşmak, üzerinde çok da düşünülecek bir durum olmayabiliyor. Bir anlık fotoğraf çekip onu paylaşmak, birinin günlük rutini bile olabilir. Bir diğer kesim için ise selfie, anlam vermesi biraz daha güç bir davranış. Bu fark, özellikle nesiller arasında oldukça net bir şekilde gözlemlenebilir. Peki hangi ihtiyaçlar doğrultusunda selfie paylaşıyoruz? Sıklıkla selfie paylaşmak bir psikolojik sorunun göstergesi olabilir mi? Bu sorulara henüz net bir cevap verilebilmiş değil. Yine de konu üzerine yapılmış güncel araştırmalar, aklımızdaki soru işaretleri ile bazı ipuçları veriyor.
Selfie çekme ve paylaşma davranışının arkasında yatan nedenleri anlayabilmek amacıyla çalışan Koreli araştırmacılar, selfie paylaşan bireylerin 4 temel motivasyonu olduğundan bahsediyor ve bunları ilgi çekme, iletişim kurma, arşivleme ve eğlence olarak sınıflandırıyor. Ancak çalışmalarının sonucunda bu motivasyonların selfie paylaşma niyeti ile ilgili olduğunu, paylaşılan selfie sayısı ile bir ilişkisi olmadığını görüyorlar. Gerçek selfie davranışı ile anlamlı düzeyde ilişki gösteren etken ise narsisizm. Elbette bu sonuç akıllara başka pek çok soru getiriyor: Sosyal medya bizi narsist mi yapıyor? Yeni nesil gençler, eskiye göre daha mı narsist? Instagram üzerinden sıkça selfie paylaşmak narsisizmin bir göstergesi mi?
Bazı geniş çaplı araştırmalar, gerçekten de eskiye göre toplumun daha “ben-odaklı” olduğunu destekliyor. Yakın zamanda yapılan çalışmalar ise aktif sosyal medya kullanımının narsistik özelliklerle yakından ilişkili olduğunu gösteriyor. Ancak bazı araştırmacılara göre bu ölçümler hatalı yapıldığı için, tablo aslında olduğundan daha ürkütücü yansıtılıyor. Yani, bazı araştırmacılar narsisizm düzeyini ölçmek için yapılan araştırmalarda kullanılan ölçüm araçlarının, patolojik bir narsisizmi ölçmektense, yüksek öz-güven, girişkenlik ve öz-saygı gibi değişkenleri ölçtüğünü öne sürüyor. Bu görüşe göre, mevcut sonuçlar bir nevi narsisizmi gösterse de, patolojik, yani hastalıklı düzeyde bir narsisizmden bahsetmek için yeterli değil.
Patolojik narsisizm kriterlerinin Instagram’daki selfie paylaşımları arasındaki ilişkisi, 2017 yılında Amerika’daki bir üniversitede doktora tezi olarak ele alındı ve detaylı olarak incelendi. Bu çalışmada narsisizm, 3 farklı şekilde ölçüldü ve ek olarak katılımcılarla selfie paylaşımları üzerine detaylı görüşmeler yapıldı. Sonuçlara göre, üç ölçüm aracından biri selfie paylaşımı ve patolojik narsisizm arasındaki ilişkiyi destekler nitelikte. Ancak katılımcılarla yapılan görüşmelere bakıldığında, durumun ciddi bir patoloji temsil etmediği anlaşıldı. Yani, selfie paylaşmak narsistik eğilimleri olan kişilerin başkalarından beğeni alarak kendilerini tatmin etmelerinde ve iyi hissetmelerinde önemli bir rol oynuyor. Ancak bu durum patolojiden uzak.
Araştırmacılara göre, popülasyonun çoğu için selfie paylaşmak, her bireyde bulunan, ancak düzeyi değişen narsistik ihtiyaçların normal ve sağlıklı bir dışavurumu olarak görülebilir.
Özetlemek gerekirse, selfie paylaşımları ile ilgili yapılan felaket senaryolarını değerlendirirken biraz daha eleştirel bakmak iyi olabilir. Scott Hess’in 2011 yılındaki TED konuşmasında belirttiği gibi, bir nesli sadece var olan yeni teknolojiyi kullandıkları için suçlamamaya dikkat etmeliyiz. Sosyal medya, kendimizi ifade etmemiz için bize bir ortam sağlıyor. Evet, farklı özellikleri ile ilgi çekici olduğu ve sonuçları hakkında merak uyandırdığı kesin. Sosyal medyayı günlük yaşamda nasıl kullanacağımızın ve bizi nasıl etkileyeceğinin bizden bağımsız ve kontrolümüz dışı olmadığı gerçeğini unutmamamız lazım.
Detaylar için kaynaklar
Adler, N. (2017). Who Posts Selfies and Why?: Personality, Attachment Style, and Mentalization as Predictors of Selfie Posting on Social Media (Doctoral Dissertation) Retrieved from: ProQuest.
Dhir, A., Pallesen, S., Torsheim, T., & Andreassen, C.S. (2016). Do age and gender differences exist in selfie-related behaviours? Computers in Human Behavior, 63, 549-555.
Hess, S. (2011). Millennials: Who they are and why we hate them [Video file]. Retrieved from http://ed.ted.com/on/mVZXkrQd
Lunbeck, E. (2014). The Americanization of narcissism. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
Sung, Y., Lee, J., Kim, E., & Choi, S.M. (2016). Why we post selfies: Understanding motivations for posting pictures of oneself. Personality and Individual Differences, 97, 260-265.
Twenge, J.M. (2014). Generation me: Why today’s young Americans are more confident, assertive, entitled and more miserable than ever before. New York: Atria Paperback.