Öz-kontrol mekanizmaları biz farkında olmasak da günlük hayatın pek çok yerinde devreye giriyor. Öz-kontrole örnek olarak, çekici bir yiyeceği yememeye çalışma (dürtü kontrolü), elimizdeki bir göreve odaklanma (motor kontrol), rahatsız edici düşüncelerden kurtulmaya çalışma (bilişsel kontrol) gibi eylemler verilebilir. Bu alandaki araştırmalara göre farklı alanlardaki kontrol mekanizmaları birbirinden bağımsız çalışmıyor. Örneğin, fizyolojik temelli kontrol mekanizmasının aktif olması, bilişsel kontrolün de daha başarılı gerçekleştirilmesinde etkili olduğu biliniyor. Yani, bir kontrol mekanizmasının aktif olması durumunda, diğer kontrol mekanizmalarının performanslarında da artış meydana geliyor. Peki, yüksek derecede bilişsel kontrol gerektiren yalan söyleme davranışı, fizyolojik kontrol mekanizması ile bağlantılı olabilir mi?

Elise Fenn ve meslektaşları, fizyolojik kontrol mekanizmasının aktif olduğu durumda, bilişsel kontrol mekanizmasının da etkileneceği hipotezinden yola çıkarak bir araştırma gerçekleştirdi. Fizyolojik kontrol olarak idrara sıkışma ve idrarı tutmaya çalışma ele alınırken, bilişsel kontrol için yalan söyleme davranışı kullanıldı. Katılımcıların su içme miktarları ve idrar durumları kontrol edildi.  Bir grup katılımcıdan, sorulan sorulara cevap olarak yalan söylemesi, diğer bir gruptan, doğruyu söylemesi, bir başka gruptan ise yalan/doğru söyleyen kişileri izleyip değerlendirmesi istendi.

Sonuçlara göre idrara sıkışmış olan katılımcılar daha rahat yalan söylediklerini belirtiyor. Bunun yanı sıra gözlemci grubundaki kişilerin, idrara sıkışık kişilerin yalan söylediklerini davranışlarından tespit etmeye çalışırken daha fazla zorlandığı görülüyor. Yani idrarını tutma çabası gösteren kişiler daha rahat yalan söylüyor ve yalan söylediklerinin karşı taraftan anlaşılması daha zor oluyor. Doğru söyleyen gruptaki kişilerin davranışlarında ise manipüle edilen idrar durumlarına bağlı herhangi bir değişiklik gözlenmedi. Bir diğer deyişle, idrara sıkışık olmak yüksek derecede fizyolojik kontrol mekanizmasını aktif hale getirerek, yalan söylemek için gerekli bilişsel kontrol mekanizmasının da daha aktif çalışmasında ve başarılı sonuç vermesinde rol oynuyor.

Detaylar için kaynak

Fenn, E., Blandon-Gitlin, I., Coons, J., Pineda, C., Echon, R. (2015). The inhibitory spillover effect: Controlling the bladder makes better liars. Conscious Cognition,37, 112-122.