Ahlaklı ve erdemli olmak, insanlarla birlikte yaşam sürdürebilmemize katkı sağlayan önemli bir yönümüz. Başkasına zarar vermemenin ötesinde bir anlam taşıyan ahlaklı ve erdemli olmak, toplumsal yararları engelleyecek davranışlardan uzak durmayı da kapsıyor. Aslında, insanlar olarak erdemli ve ahlaklı davranma eğilimiyle dünyaya geldiğimiz söyleniyor. Ama bu davranışları sergilememizi engelleyen durumların da varlığı, yani her zaman ahlaklı ve erdemli davranamadığımız da bilinen diğer bir nokta. Bu engelleyici etmenlerden biri de para. Buna ek olarak, paranın sembolik veya gerçek haline maruz kaldığımızda ortaya çıkan bu değişimin, çoğu zaman farkında olmadığımız da söyleniyor.

Bugüne dek yapılmış araştırmalarda, paranın sosyal ilişkiler üzerinde olumsuz ve zarar verici etkiler yarattığı da ortaya konmuştu. Güçlü ve sağlam sosyal ilişkilerin ise erdemli ve ahlaklı davranışlarımızı artırdığı da bilinen başka bir nokta. Kouchaki ve arkadaşları da paranın yarattığı bu davranış değişikliğinin altında yatan mekanizmaları incelemek adına bir araştırma yaptı. Para ile uyarılmanın karar verme mekanizması, dolayısıyla da etik davranışlar üzerindeki etkisini incelediler.

Araştırma kapsamında katılımcılara görevler veriliyor ve her görevde kişinin etik bir davranış sergileyip sergilemediğine bakılarak, erdem ve ahlak davranışı ölçülüyor. Aynı zamanda, paranın ticari düşünmeyi (kendi faydanı başkalarının faydalarının üzerinde görme eğilimi) tetikleyip tetiklemediğine de bakılıyor. Para ile ilgili uyaranlar olarak, içinde parasal bir durumun anlatıldığı cümleler kullanılıyor (örneğin, “Ayşe 50 lira harcadı.” gibi).

Araştırma sonuçları, para ile ilgili uyarana maruz kalan kişilerin etik olmayan şekilde davranma eğiliminin daha fazla olduğunu gösteriyor. Bu kişilerin karar verirlerken kendi faydalarını başkalarının faydalarının üstünde görmeye başladıkları da görülüyor. Bu durumun ise kişinin etik davranmamasıyla ilişkili olduğu bulunuyor. Yani başka bir deyişle, bu kişiler ticaretle ilgili bir karar veriyor gibi davranıyorlar ve kazanç değerlendirmesi yaparlarken kendi faydalarını ön planda tutuyorlar.

Araştırma, para ile etik davranışlar arasındaki ilişkiyi inceleyen ilk araştırma olarak, psikoloji alan birikimine büyük bir katkı sağlıyor.

Detaylar için kaynak

Kouchaki, M., Smith-Crowe, K., Brief, A. P., & Sousa, C. (2013). Seeing green: Mere exposure to money triggers a business decision frame and unethical outcomes. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 121(1), 53-61.