Image courtesy of Vlado at FreeDigitalPhotos.net

Ölüm kavramı ile karşı karşıya kalan çocuğa, bu kavramı anlamlandırabilmesini sağlayacak uygun yaklaşımı sergileyebilmek önemlidir. Birkaç kaynaktan elde ettiğim bilgiler ışığında çocukla ölümü konuşmak konusunda bazı noktaları paylaşmak isterim.

Yetişkinler ile bilişsel açıdan gelişimini tamamlamamış bir çocuğun ölümü algılama biçimleri birbirlerinden farklıdır. Brown Üniversitesi ölümden ne anlaşıldığının yaşa, hayat deneyimlerine ve kişiliğe göre değişebileceğini söylüyor. Böyle bir durumda her ne kadar bütün sorularını cevaplamak kolay olmasa da çocuğa dürüst olmak ve soru sormasını desteklemek büyük önem taşımaktadır. Çocukların ölümü anlama kapasitesi hem çocuğun yaşına göre hem de aynı yaştaki çocuklar arasında değişiklik gösterir. Ölüm kavramı bebekler için ayrılıkla eşdeğerdir. Okula başlayan çocuğun zihninde ölüm somutlaşırken, ergenlik döneminden itibaren bu kavram soyutlaşır. Peki, biz çocuğun ölüm kavramı konusundaki sorularını nasıl cevaplamalıyız?

Ölüm 5 ya da 6 yaşına kadar olan çocuklara basit ve somut terimlerle açıklanması önemlidir. Eğer ölen kişi hasta veya yaşlı biriyse, ölen kişinin vücudunun artık çalışmadığı ya da doktorların çalıştıramadığı şeklinde açıklanabilir. Ölen kişi bir trafik kazasında aniden öldü ise de çocuğa neler olduğu anlatılabilir ve bu üzücü olay yüzünden kişinin vücudunun çalışmayı durdurduğu söylenebilir. Çocuk, yaşayan insanların er ya da geç öleceğini ve bir daha geri dönemeyeceklerini anlamakta güçlük çeker. Bu yüzden çocuğa durumu açıkladıktan sonra çocuk size aynı soruyu tekrar tekrar yöneltiyorsa, sabırla sorusunu kişi öldü ve bir daha geri gelmeyecek şeklinde cevaplandırmak faydalı olabilir. Çocuğa, ölen kişinin çok uzaklara ya da uyumaya gittiğini söylemek çok sakıncalıdır, çocuk bu konuşmadan sonra uyumaktan korkar ya da sevdiği biri her uzağa gittiğinde büyük bir korku ve endişe duyar.

Ölüm karşısında 6-10 yaş arası çocuklar ne tür tepkiler verir? Aslında bu yaş aralığında da çocuk, ölümün her canlının başına gelebileceğinin tamamıyla farkında değildir. Mesela 9 yaşındaki bir çocuk anneannesi hakkında iyi temennilerde bulunduğunda anneannesinin ölmeyeceğine inanabilir. Bu yaşlarda çocuklar sıklıkla ölümü zihinlerinde öcü, hayalet ya da iskelet olarak canlandırırlar. Fakat ne olduğuna ve kişinin neden öldüğüne dair basit, açık, kesin ve doğru açıklamalar yapıldığında ölüm kavramının üstesinden daha iyi gelebilirler.

11-18 yaş aralığındaki çocuklar her canlı varlığın bir gün öleceğinin farkında olabilir fakat bunun farkında olmaları ölüm kavramı karşısında sorun yaşamayacakları anlamına gelmez. Bu yaş grubundaki çocuklara da gerekli açıklamaları yapmak gerekir, ölüm bu yaştaki bir insan için de anlamlandırması güç bir kavramdır. Örneğin arkadaşını trafik kazasında kaybetmiş 16 yaşında bir çocuk uzun süre arabaya binmekten çekinebilir. Böyle bir durumda yaşananın ne kadar korkunç ve üzücü olduğu ifade edilip, alkollü araç kullanımının ne kadar yanlış olduğu ve kişinin kendine, sağlığına dikkat etmesi gerektiği vurgulanabilir.

Kaynaklar

n.,a. (2011), Helping Your Child Deal with Death. The Brown University Child and Adolescent Behavior Letter, I-II.

n.,a. (2014), Explaining Death to Child. Journal for Spiritual & Consciousness Studies, 143-146.