Çocuklarda yalan söyleme davranışı 2-3 yaşlarında başlar ve genel olarak cezadan kaçma ya da yapılmaması gereken bir davranışı gizleme gibi sebepler ile ortaya çıkar. Yalan söyleme davranışı sosyal bir davranıştır ve gözlem, deneyim ve model alma yolu ile öğrenilir. Örneğin, çocuklar bir başkasının yalan söylediğini gözlemlediklerinde -özellikle bu kişi kendilerine benzer gördükleri veya örnek aldıkları biri ise- bu davranışı tekrarlayarak öğrenirler. Peki kendisine yalan söylenen çocukların dürüstlük algıları ve davranışları bu durumdan nasıl etkileniyor?
Chelsea Hays ve Leslie J. Carver’ın gerçekleştirdiği bir çalışmada, kendisine yalan söylenen okul çağındaki çocukların, kendisine yalan söylenmeyen çocuklara göre ne kadar dürüst davrandıkları incelendi. Araştırmada çocuklara bir oyun oynanacağı ve oyuna başlamadan şekerleme alacakları söylendi ancak çocukların bir grubuna şeker verilmedi ve kendilerine yalan söylendiği itiraf edildi. Daha sonra oyun sırasında yalnız bırakılan çocuklardan, bu süre içinde oyuncağa bakmamaları istendi. Sonuçlar, oyun öncesinde kendisine yalan söylenen çocukların daha az dürüst davrandıklarını gösterdi. Yani kendisine yalan söylenen çocukların büyük bir kısmı, yalnız kaldıklarında oyuncağa baktı ve sorulduğunda bakmadığını söyledi. Kendisine yalan söylenmeyen çocuklarda ise bakma ve yalan söyleme davranışı kısmen daha az gözlendi.
Araştırmacılara göre bu durum sadece söylenen yalanın taklit edilmesinden kaynaklanmıyor. Oyun esnasında çocukların yalan söyleme davranışlarının yanı sıra dürüst davranma -oyuncağa bakmama- davranışları da etkilendi. Yani kendilerine yalan söylenmesi dürüstlük algılarını da etkiledi. Bu durum çocukların karşıdakini taklit etmesinin yanı sıra, kendisine yalan söyleyen bir kişiye dürüst davranacak kadar değer vermemeleri ile de ilişkili olabilir. Bulgular, günlük yaşamda çocukların davranışlarını kontrol etmek ya da düzenlemek amaçlı söylenen ufak yalanların, çocukların dürüstlük algısını etkileyebileceğinin görülmesi açısından önem taşıyor. Bunun yerine kısa ve mantıklı açıklamalarla doğruyu söyleyerek çocuklarda uzun vadede daha faydalı etkiler bırakılabilir.
Detaylar için kaynak:
Hays, C., Carver, L. J. (2014). Follow the liar: The effect of adult lies on children’s honesty. Developmental Science,17, (6). 977-983.