Her insan çıkarları söz konusu olduğunda hile yapmayı göze alabilir.  Ancak bu davranışın sınırlanmasını sağlayan bazı durumlar söz konusu. Bulunulan ortamın elverişli olması, sosyal normlar ve benlik kavramının zarar görmesi gibi durumlar bunlardan bazıları. Yeni bir araştıamda ise yakalanma riskinin olup olmaması yerine yakalanma riskinin katılımcıya nasıl söylendiğinin hile yapma davranışını nasıl etkilediği inceleniyor.

Eyal Gamliel ve Eyal Peer’ın araştırmasında bireyin kontrol ediliyormuş hissinin uyanmasının hile yapma ihtimalini azaltacağı varsayımı ile yola çıkıldı ve bu durum ölçüt olarak kullanıldı. Katılımcılara sayısal bulmacalar verildi ve kaç tane doğru çözdüklerini bir kağıda yazmaları istendi.  Katılımcılara, doğru çözdükleri sayı kadar para ödülü alacakları söylendi. Bir grup grup katılımcıya kurallar anlatılırken yakalanma ve kontrol edilme ihtimali söz konusu olduğu vurgulandı. Diğer gruba ise kurallar aktarılırken daha olumlu bir tutum benimsendi ve yakalanmama ihtimali vurgulandı. Bir diğer grup için ise kontrol edilme ihtimali söz konusu değildi.

Çalışmanın sonunda katılımcılardaki kontrol edilme algısının çoğunlukla benzer olduğu görüldü.  Yakalanma riski kendilerine nasıl söylenirse söylensin katılımcılar hile yapma davranışlarının ölçüldüğü hissine kapıldı. Yani yakalanma ihtimalinin nasıl söylendiğinin bu algıyı değiştirmediği gözlendi. Aynı zamanda belirtilen doğru çözülmüş bulmaca sayısı ile gerçek sayı arasındaki farka bakıldığında gruplar arası anlamlı bir farklılık olmadığı görüldü.

Kısacası yakalanma riskinin açıkça belirtilmesi, bireyin hile yapma ihtimalini etkilemiyor ve bireyler her iki durumda da benzer bir tutum sergiliyor.

Detaylar için kaynak

Gamliel, E., Peer, E. (2013). Explicit risk of getting caught does not affect unethical behavior. Journal of Applied Social Psychology, 43, 1281–1288.