“Tangodrama”, dans ve hareket terapisi ile psikodramanın çok özel koşullarda bir araya gelmiş bir formudur ve kendi sistemi içinde tek olma özelliğini barındırır. İlk olarak 2006 yılında üstüne düşünmeye başladığım bu sistemi, 2008 yılında Boğaziçi Üniveristesi’nde düzenlenen Uluslararası Aile ve Çift Terapisleri Kongresi’nde sunduğum “ Tangodrama – Çift Terapisinde Yeni Bir Soluk”  başlıklı bildirimle bilim dünyasının değerlendirmesine sundum. Bu yazıda da Tangodrama’nın nasıl doğduğunu, nasıl işlediğini ve çift ilişkilerine nasıl katkıda bulunduğunu sizlere tanıtacağım.

Psikodrama, Tango, Tangrodrama

Psikodrama, yeni modeller ve sistemlere son derece açık bir yapıyı içinde barındırır ve bu kaynağını temelinde yatan yaratıcılıktan alır. Tangodrama, dünyada hatırı sayılır bir gelişme gösteren Arjantin Tangosu’nun kadın-erkek ilişkilerine dair içinde barındırdığı çok önemli unsurlarının değerlendirilerek psikodrama sahnesinde çiftler için yeniden yaratılmış bir sağaltım biçimidir. Arjantin tangosu, geçen yüzyılın sonlarında Buenos Aires’in varoşlarında, genelevlerinde, kenar mahallelerinde boy göstermeye başlamasından bu yana önemli yapısal ve estetik değişiklilere uğrayarak başta Paris olmak üzere Avrupa’da ve sonrasında tüm dünyada günümüze kadar boy göstermiştir. Bu değişim, toplumun sosyolojik değişimine uygun olarak bireyde meydana gelen ve ilişkilere yansıyan psikolojik değişim ve yaklaşım ile paralellik gösterir. Zamanla dansın içine katılan yeni teknik ve kavramlar, kendisini kadın-erkek rollerinin değişmesine paralel olarak gelişen ilişki dinamikleri içinde var etmiştir. Burada sözü edilen sosyolojik değişim, aslında aile kavramındaki değişimdir ve doğal olarak temelindeki ‘çift’ olgusuna dayanır. Bu dans, kadın-erkek rolleri üstüne kurulu, benzetmeler ve kurallar bütününden oluşan, tamamıyla yaşamın içinden doğmuş olan bir danstır. Bu dansın önemli unsurları Tangodrama’nın var olmasına yardımcı olmuş; bu sistem içinde çiftler için önemli öğrenme, araştırma ve tedavi şansını sağlamıştır.

Tangodrama Felsefesi

Tangodrama, çift terapileri içinde psikodramatik bir yaklaşım olarak kaynağını ve felsefesini ruhsal gelişim aşamalarından 1. Psişik evrene denk gelen dönem içinde anne-bebek ilişkisiyle var olan ve en temel ihtiyaçlarımızı belirleyen bir erken dönem gelişim aşaması ile ilintilidir. Bu dönemede anne ve bebek önemli ilklere imza atar. Daha sonrasındaki eş seçimlerimiz, öncelikle bu dönemin etkilerini taşır. Bu dönem sağlıklı geçirilirse bebek anne ile “birlikte olma”, “birlikte yapma”, “birlikte hissetme” durumlarını yaşar ve öğrenir. Daha sonrasında eş seçimlerinde sağlıklı atlatılmış bu dönem, benzer şeyleri yaşabileceğimiz kişileri seçmemizi sağlar. Tersi ise sağlıksız ihtiyaçlarımızı doyuran sağlıksız ilişkileri seçmemizin sebebidir. Bu seçimler bebeğin hayatına daha sonradan giren baba tarafından da belirlenir. Bu iki önemli objeden anne, başkaları ile ilişki yaşama biçimlerimizi etkileyen en önemli kişidir. Bu erken dönem yaşantıları hayatımızda sözün olmadığı bir döneme denk gelir ve sözel olmayan bir yöntemle araştırılmaya ihtiyaç duyar. Tangodrama, bunun için ideal bir yapı oluşturur.

Psikodramanın hızlı, etkin ve devrimci yanı “eylem” dir ve bu, psikodramada bilinçdışına açılan kapıdır. Bilinçdışı içerik, hem sözün hem sözün olmadığı metaryallerle doludur ve “aklın” unuttuklarını hatırlayan “beden”, bize ihtiyacımız olan tüm bilgiyi verir. Tango, bir çiftin arasında olup bitenleri gözler önüne seren eylemler bütünü olduğundan, bu anlamı ile çiftlerin bilinçdışının dansıdır ve her eylem ve karşı eylemde iki bilinçdışı birbiri ile sürekli olarak iletişim halinde olur. Çiftler farkına varmadan bunun etkisi altına girerler ve dans sürüp gider. Tangodrama’da, bir çift eylemi olarak tango, araştırmanın başlangıcını oluşturur. Daha sonrasında psikodrama işin içine karışır ve ilerleyen aşamalarda yeni denemeler  tango içinde tekrar yapılabilir.

Çift ilişkisi, sözünü ettiğimiz anne-bebek ilişkisindeki uyum ve birliktelik temelinde var olur ve birlikte olma, birlikte hissetme ve birlikte yapma eylemlerinden doğar. Bu, sağlıklı çift ilişkisinin de tanımlarından biridir. Bağımsızlık ve kişisel sınırlar, ilişki içinde doğal olarak var olur ve süreçte etken olurlar. Moreno’nun “evlilik rol kestirim testi”, bir ilişkide kadın ve erkek rollerinin analizidir ve evlilikte her farklı çift için ideal rol tanımlamalarını görmeyi ve geliştirmeyi hedefler. Bu roller ve çok sayıda alt kategorilerinin incelenmesi ve bilinmesi, Tangodrama’da terapistin yaklaşımlarını belirlemede hayati önem taşır.

Çift İlişkisinin Dansa Yansıması

Tango, “Yöneten Erkek” ve “Yönetilen Kadın” ve/veya tam tersi üstüne kurulu bir danstır ve ezberlenen figürlere dayalı değildir. Yaşamda olduğu gibi tangoda da zaman içinde her ne kadar erkek ve kadınlar birbirlerinin dansını ezberlese de, asıl temel, ezber olmayan üstünde durmaktadır. Çift ilişkisi bu temel üstünde durur ve yönetim sorunu, ilişkinin yönetilmesi ve çiftlerin birbirini yönetmesi, bu ilişkinin merkezindedir. Bu merkez üstünden tangoda var olan yönetme metaforu ilişki içindeki tüm davranış biçimlerini ortaya çıkartır. Erkek nasıl yönetir ? Kadın nasıl cevap verir ? Kim kimin rolünü çalar ? Ya da kim hangi role zorlanır?  Tangodrama’da bu temel üstünde tüm çatışmalar çok hızlı bir şekilde kendini gösterir ve çiftler, kendilerini saklamaya vakit dahi bulamadan bilinçdışı içeriği ve gerçeği sergilemiş olurlar.

Tango içinde erkek ve kadın farklı tutumlar sergiler. Bunlar arasında kadına göre dans eden erkekler, müziğe göre dans eden erkekler, çevre için dans eden kadınlar ve erkekler, kendi kendine dans eden erkekler, kendi kendine dans eden kadınlar, erkeğin rolünü çalan kadınlar, kadına hiç bir özgürlük alanı tanımayan erkekler, hırpalanmaktan zevk alan kadınlar, erkekle savaşan ve ders veren kadınlar gibi bir çok farklı davranış kalıbından bahsedebiliriz. Tangodrama, bu önemli başlıklardan hareketle aslında yaşam içinde de kadın ve erkeklerin bire bir aynı davranış kalıpları içinde olduğunu görür; dolayısıyla çiftlere farkındalık ve sonrasında değişim ve kabul ile ilgili bir fırsat sunar.  Bu özelliği ile Tangodrama, her şeyden önce doğru bir diagnostik, yani tanı koyucu yöntemdir. Çift terapisinde çiftin her ikisinin de tanımladığı sorun ya da ayrı ayrı tanımladıkları farklı sorunlar, terapist tarafından gerçek tanı ile yer değiştirir ve bu, tedavinin önemli bir parçasını oluşturur. Tangodrama bu doğru tanıya ulaşma işini çok kısa bir sürede yoruma ihtiyaç bırakmadan yapar. Psikodramatist gerçeği görerek teşhis koyar ve dolayısıyla doğru tedaviye hızlıca yönelebilir. Çiftler diğer çiftleri de gözlemler ve hatta birbirlerinden bu konuda geribildirimler alma şansını yakalarlar.

Tangodrama yalnızca sorunlu çiftlerin başvurarak ilişki sorunları üstünde çalıştıkları bir psikodrama grup psikoterapisi değildir. Aynı zamanda çiftlerin ilişkilerini daha iyiye götürme, geliştirme, birbirlerini daha iyi tanıma ve ilişki dansını daha iyi becerme amaçlı olarak da katılabilecekleri bir ilişki geliştirme yöntemidir. Bu anlamı ile psikodramanın doğasına uygundur ve yalnızca patolojik olanla değil aynı zamanda sağlıklı olanla ve sağlıklı olanın geliştirilmesi ile de ilgilenmektedir.

Tangodrama’da Süreç

Psikodrama oturumlarının ana yapısı Tangodrama’da da kendisini korur. Isınma – Çalışma – Paylaşım aşamaları ana aşamalardır. Tangodrama içinde tango ve dans metaforu üstünden ısınılır; sonrasında ısınma dansının yapısına uygun olarak ya tüm grup çalışmaya katılarak devam edilir ve bu çalışmanın paylaşılması ile grup sonlanır, ya da ısınma dansının hemen arkasında daha fazla ısınan çiftin grubun merkezi olması sağlanarak tüm grubun yardımı ile onların ilişkilerine bakılır. Bu, bir tür protagonist çalışması gibi olsa da aslında çiftin ilişkisinin psikodraması olarak adlandırılmalıdır. Ancak protagonist çalışmasından bir çok farklılıkları içinde barındırır.

Bir Tangodrama oturumu öncelikle çiflerin tanışması ile başlar. Bu tanışma kısa bir sözel başlangıcın ardından tango müziği eşliğinde yürüme ve durma egzersizleri ile devam eder. Bu egzersizler çiftlerin birbirlerini yeniden tanımalarını da hedeflerken aynı zamanda diğer çiflerin birlikte çalışabilmelerini olanaklı kılacak bir yakınlık hissetmelerini de amaçlar. Bu ısınmalardan sonra çiftlerin neden gruplara katıldıklarını ayrı ayrı ifade etmeleri istenir. Bunun amacı çalışmanın mantıksal çerçevesini oluşturmaktır. Bunların dile getirilmesi bazen çalışmalar içindeki ısınmalarda ortaya çıkanların çiftler tarafından hızlıca anlamlandırılmasına olanak tanır.

Bu egzersizler sırasında, çiftlerin çatışma veya problemleri yeniden ve daha doğru olarak tanımlanır. Bazı çiftler ise diğerlerinden daha fazla ısınarak çalışmayı derinleştirme aşamasına gelirler. Bu durumda çiftlerden birisinin Tangodramasına bakılma süreci başlamış olur. Bu aşamada çok çeşitli tekniklerden yararlanılır. Aslında bu çalışma  bir çatışma çözümleme ve algı değiştirme çalışması olduğu için, psikodramatistin bu konularda uzmanlaşmış olması gerekir. Çiftler bu aşamada çatışmalarını ve sorun durumlarını daha doğru bir şekilde belirlemeye başlarlar. Çiftler çalışma içinde yeteri kadar uyum sağladıktan sonra  bazı egzersizleri farklı eşlerle yapmaya başlarlar. Bu, dikkatlice kullanılması gereken bir stratejidir. Çoğunlukla bir çiftin ilişkisi çalışılmaya başlandıktan sonra diğer üyelerden kendi eşlerini (double) seçmeleri istenmelidir. Bu noktada sorunların daha net anlaşılması için psikodramatist ayna tekniğinden yararlanır. Çiftler kendi eşlerini seçerler ve bu eşler çiftlere danslarını, yani ilişkilerini sergilemeye başlarlar. Tangodramada bu iş için yetiştirilmiş uzman yardımcı egoların bulunması, ayna tekniğnin daha iyi uygulanabilmesine katkıda bulunacaktır. Ancak olmadığı durumlarda grup üyeleri de bu rolleri alabilir ve u sayede seçimler üstünden benzer sorunları olan çiftler kendilerini farketmiş olurlar. Ortadaki çiftin kendi double’larını seçmeleri durumunda ortaya çıkan diğer gerçek, bu seçilen kişilerin benzer sorunları yaşadıklarıdır. Böylece seçilen çiftler geri bildirim almaya ve kendilerine bakmaya başlarlar.

Sorunların netleşmesi ve çatışma durumlarının yeniden daha doğru bir şekilde tanımlanmasıyla çiftler protagonist olarak sahneye gelmeye başlayabilirler. Ortadaki çift, terapistin Tangodrama’ya uygun teknikleri sayesinde ilişki sorununu önce daha iyi anlar ve buradan hareketle bunun gerçek hayatlarında nasıl ortaya çıktığını konuşmaya başlayarak bu sorunun net olarak gözüktüğü bir sahneye gider. Bu sahnede yapılan çatışma çözümleme çalışmasından sonra sorunun gözüktüğü tango uygulamasına geri döner ve orada çözümün gelip gelmediğine bakar. Eğer hala gelmemişse dans metaforu üstünden çözümü terapistin yardımı ile keşfeder ve uygular. Bu aşamanın tamamlanması ile birlikte paylaşım aşamasına geçilir ve diğer çiflere, sahnede yer alan yardımcı egolar geri bildirimlerini vermeye başlarlar. Geri bildirimler aynen psikodrama grup psikoterapsindeki kurallara göre yapılır ve çalışma sonlandırılır.

Grup üyeleri, yani bu durumda çiftler, her zaman bir çift üstünde çalışarak sürece devam etmek zorunda değildir. Aynı zamanda sadece Tangodrama’ya özgü temaları barındıran ısınma dansları ile çalışarak devam edebilirler. Bu tarz çalışmalardaki farkındalıklar ilişkilerinin, iletişimlerinin ve zaman zaman kişiliklerinin gelişmesine yardım eder; aynı zamanda sorunların bir kısmının da çözümlenmesine yardımcı olur. Bu, ayrıca yazının başında değindiğim sağlıklı çiftlerle çalışılabilmeye olanak sağlamanın koşuludur.

Teknikler

Çiftler herhangi bir sorun tanımlamasalar bile dans ısınmaları, aralarındaki bazı sorunların su yüzüne çıkmasına ve bunlarla ilişkili olarak içgörü kazanılmasına olanak tanır.  Bu çalışmalar sırasında kullanılabilecek bir çok teknik vardır. Çok farklı şekillerde yapılabilen “Birlikte Yürüme” egzersizleri, bunların önemli bir bölümünü oluşturur. “Double ile Dans” bu ısınma danslarında geri bildirim almayı en kolay sağlayan tekniklerden birisidir ve zaman zaman ısınma oyunu dışında çift protagonist çalışması sırasında da bir yardımcı teknik olarak kullanılır. Böylece herkes kendisi ile dans etme şansını yakalamış olacaktır. “Hata Yapan Eş” çalışması başlı başına bir grup dansı oyunudur ve grubun ilerleyen aşamalarında kullanılır. Eşlerden birisi özellikle hata yapar ve çözümler, yaratıcılıklar ve dolayısıyle tutumlar üzerinde durulur.

“Dokunmadan Dans”, iletişimi arttırmayı hedefleyen ve bu anlamda daha özel olarak çiftlerin birbirlerini hissetmelerini arttıran ya da öğreten bir dans ısınması olarak oldukça etkili bir çalışmadır. “Erkek Nasıl Yönetti” ve “Kadın Nasıl Yönetti”, birlikte ya da ayrı ayrı kullanılabilecek olan ısınma dans oyunlarından bir diğer  çifti oluşturur. Bu temel dans egzersizi, her grup çalışmasının içinde defalarca tüm grupla ya da çiftlerle ayrı ayrı uygulanabilir. “Kim Yönetiyor”  oyunu yine çift gruplarındaki temel dans çalışmalarından birisidir. Yönetim çatışmaları çiftler arasında önemli bir problem grubunu oluşturduğundan, bu alt sorun grubu bir çok ilişkinin sarsılmasının temel sebeplerindendir. Tüm bu oyunlar tek başına tangodramanın bir oturumunu doldurabileceği gibi zaman zaman bazı çiftlerin daha derin bir çalışma yapmak için ortaya gelmelerini sağlayan ısınmalara neden olurlar.

Tangodrama Psikodrama Grup Psikoterapisi sistemi içinde yeni var olmuş ve ismi konmuş bir oluşumdur. Uzun süren Tango ve Psikodrama çalışmalarım sonucunda yarattığım bir alt çalışma alanı olarak Çiftler ile Psikoterapide yerini alacaktır. İstanbul Psikodrama Enstitüsü’nde bununla ilgili bir çalışma grubunun hazırlanması için çalışmalar sürdürülmektedir.