Alışveriş yapmak, yaşamın vazgeçilmez bir parçası. Ancak aşırı ve kontrol edilmeden yapıldığında, ekonomik, sosyal ve psikolojik olarak sıkıntılara yol açabiliyor. Bu nedenle bazı alışveriş davranışları “sorunlu” olarak kabul ediliyor ve saplantılı satın alma davranışı şeklinde karşımıza çıkıyor. Peki bu davranışların özellikleri nedir?

Araştırmacılar Michel Lejoyeux ve Aviv Weinstein, aşırı derecede satın alma davranışı ve satın alma bağımlılığı gösteren  kişilerin özelliklerini, son yıllarda yapılan araştırmaları inceleyerek gözler önüne seriyor. Buna göre alışveriş saplantısı olan tüketicilerin, normal tüketicilerden ve aşırı biriktirme davranışı gösterenlerden  farklı olduğunu belirtiyor. Normal satın alma davranışından farklı olarak, saplantılı satın almanın plansız ve aniden, kontrol edilemeyen dürtülerle, zevk için yapıldığı, sürekli tekrarlandığı, ekonomik, duygusal problemlere sebep olduğu ve ayrıca alınan şeylerin genellikle çok fazla ihtiyaç duyulmayan şeyler olduğu görülüyor. Araştırmalara göre saplantısı olan alıcılar için en önemsi alınan eşya değil, satın alma sürecidir.

Amerikalı yetişkinlerin %5’inin saplantı derecesinde alışveriş yaptığı; bunların %92’sinin kadın olduğu görülüyor. Bir mağazada alışveriş yapan 200 kadın arasından %35’inin saplantılı alıcı olduğu gözlenen bir diğer sonuç.  Ayrıca, kadın giyim satışı yapan bir  internet sitesinde, 1,490 müşteri arasından %17,7 kadının da saplantılıı alıcı olduğu belirtiliyor.

Bunun yanında aşırı alışveriş davranışı gösteren kişilerde depresyon ve yeme bozukluğu, en çok karşılaşılan psikolojik sorunlar. Saplantı derecesinde alışveriş yapmanın, aynı zamanda olumsuz duygularla ilişkili olduğu da biliniyor. Kişinin olumsuz duyguları (örneğin mutsuzluk) azaldıkça, satın alma da azalıyor.

Tedavi açısından bakıldığında,  ilaç tedavisinin aşırı  satın alma davranışını azaltmada etkili olmadığı görülüyor. Bunun bağımlılık yaratan bir davranış şekli olmasından ötürü, davranışı değiştirmek için, Bilişsel Davranışçı terapinin en etkili tedavi şekli olduğu dile getiriliyor.

Detay için kaynak

Lejoyeux, M., & Weinstein, A. (2010). Compulsive Buying. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 36, 248–253. doi: 10.3109/00952990.2010.493590